Özet
Bir dilin incelenmesinde söz varlığı çalışmalarının ciddi bir önemi bulunmaktadır. Bir toplumun dili onun yaşam tarzını, yaşamı algılama şeklini ortaya koymaktadır. Söz varlığı çalışmalarıyla bir yandan dildeki gelişmeler takip edilirken diğer yandan insanların kültürü, coğrafyası hakkında bilgiler açığa çıkmaktadır. Karahanlı Türkçesi dönemi eseri olan Dîvânü Lugâti’t Türk de Türk dilinin XI. yüzyıl söz varlığını yansıtması bakımından önemlidir. Dîvânü Lugâti’t Türk’ün dizininde 8783 tane sözcük bulunmaktadır. Eser Türk kültürünü yansıttığı için sosyal hayata dair her türlü veriyi bulmak mümkündür. Şu ana kadar bu söz varlığı çeşitli açılardan ele alınıp incelenmiştir. Bu çalışma da Dîvânü Lugâti’t Türk’teki hayvan adlarının nasıl yer aldığıyla ilgilidir. Orta Asya kültür yaşayışını yansıtan sözlükte hayvanlardan ve hayvanlarla ilgili atasözlerinden sık sık söz edilmektedir. Eserde adı geçen hayvanlar, göçebe insanların yaşam tarzı ve hayvanların insan yaşamındaki önemini belirtmekle beraber yine o dönemin coğrafi, kültürel ve sosyal hayatını yansıtmaktadır. Dîvânü Lugâti’t Türk adlı eser taranarak elde edilen veriler döküman analizi yöntemiyle incelenmiştir. Hayvanlarla ilgili kelimeler alfabetik sıraya göre sınıflandırılarak, ele alınan veriler sözlüksel bir sistem içerisinde sıralanmıştır. Eserdeki madde başı sözcüklerden hayvanlarla ilgili olanlar incelenmiştir. Bu terimler eserdeki anlamları ve ek bilgilerle beraber verilmiştir. Eser çok zengin dil ve kültür malzemesi içerdiği için zamanla ilgili çalışmaların ekleneceği yani sürekli gelişip, eksiklerin giderileceği bir araştırma alanı olarak görülmektedir. Dîvânü Lugâti’t Türk sadece dil, kültür ve edebiyat açısından değil, her konuda ele alınıp incelenmesi gereken kıymetli bir eserdir. Bu çalışmayla hayvan adlarıyla ilgili sözlüksel bir çalışma yapılarak konuyla ilgili yapılacak yeni çalışmalara katkı sağlamak hedeflenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hayvan adları, Dîvânü Lugâti’t Türk, Karahanlı Dönemi, Söz varlığı.