İdil Sanat ve Dil Dergisi
www.idildergisi.com
Cilt 7, Sayı 45  Mayıs 2018  (ISSN: 2146-9903, E-ISSN: 2147-3056)
Osman ESİN

NO Makale Adı
1516196607 DİVANU LÛGATİ’T-TÜRK’TEKİ ÖĞÜT METİNLERİNİN ÜSLÛP AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öğüt metinleri, Karahanlı edebiyatı ürünü olan Kaşgarlı Mahmut’un Divanü lûgat-it Türk adlı yapıtından alınmıştır.. Öğütler, yazıldıkları çağın yaşam tarzına dair anılarla Türk halk felsefesinin derinliğine yönelik iletiler içermektedir. Öğütlerde; akıl verme, doğruyu gösterme, toplumsal gerçeklere ilişkin olumlu ya da olumsuz yargılarda bulunma, ahlaki olmayan durumlar karşısında uyarı ve yasaklamalar getirme, en çok üstünde durulan konulardır. Karahanlılar devrinde (840-1212), İslamiyetin ve İslam kültürünün Arap ve İran yoluyla Orta Asya’ya yerleşmeye ve yayılmaya başladığı zamanlarda, İslam kültürü, kuşkusuz Türk edebiyatı üzerinde etkili olmuştur; ancak Türkler, yabancı kültüre karşın kendi geleneklerini devam ettirmişlerdir. Türk edebiyatında bir “Geçiş Dönemi” olarak değerlendirilen bu dönemin en belirgin ortak özellikleri, öğüt metinleri üzerinde açıkça görülmektedir. Biçimde ve özde eski ve yeni tarzlar yan yana yürütülmüştür. Manzumelerin bir kısmının, nazım birimi olarak İran şiirinden alınma “beyit”lerle, bir kısmının da Türk şiirine ait olan “dörtlük”lerle yazılması; ölçü olarak aruz ölçüsünün kullanılması, ama aruzun Türk halk şiirindeki hece veznine uyan kalıplarının tercih edilmesi, hep bu kültürel etkileşimin sonucudur. Metinlerde şiirsel ahenk, üslubun asıl unsurlarını oluşturan ölçü, dize, redif, alliterasyon ve asonanslarla sağlanmıştır Her türden sözcüğün geçtiği metinlerde üslup belirleyicilik açısından isim, sıfat ve fiiller en çok kullanılan sözcüklerdir. Cümlelerin, yapıca Türkiye Türkçesindekine benzer bir çeşitliliğe sahip olduğu görülmüştür. Bu makalede öğütlerin, bir anlatım tarzı olarak sahip olduğu duygu inceliği ve düşünce derinliği ile Türk dilinin ses, şekil, sözcük türü ve cümle kurgusu bağlamında taşıdığı özellikleri belirtme amacı güdülmüştür.

Anahtar Kelimeler: öğütler, ahenk unsurları, sözcük türleri, içerik, cümle