İdil Sanat ve Dil Dergisi
www.idildergisi.com
Cilt 7, Sayı 48  Ağustos 2018  (ISSN: 2146-9903, E-ISSN: 2147-3056)
Arzu ÇİFTOĞLU ÇABUK

NO Makale Adı
1539007187 CÜMCÜME SULTAN HIKÂYESİNİN İLK MENSUR TÜRKÇE ÇEVİRİSİ

Eski çağlardan beri söylenegelen, olağanüstü varlıkları, olayları konu edinen hayalî hikâyeler olan efsaneler; halkbilime sözlü ve yazılı malzeme sunarlar. Bazı efsanelere, sadece yazıldıkları zamanda ve bölgede değil, bazı değişikliklerle, daha sonraki yüzyıllarda farklı coğrafyalarda da rastlanır. Böylece, her toplumun kendince şekillendirdiği bu efsaneler üzerinden, çeşitli kültürlerin izlerini sürmek mümkün olur. On dördüncü yüzyılda, Altın Orda Devri Tatar Edebiyatı devri şairlerinden Hisam Kâtib tarafından kaleme alınan ve sonraki yüzyıllarda yazılmış çeşitli varyantları bulunan Cümcüme Sultan hikâyesi de böyle ilgi çekici bir efsanedir. Bu hikâyede, dünyada sultan iken İlyas peygambere inanmadığı için tamuda işkence gören ancak cömert olması ve fakirleri koruması sebebiyle affedilerek Allah’ın izniyle İsa peygamber tarafından diriltilen bir kuru kafanın başından geçenler anlatılır. Hikâye boyunca Hz. İsa ile sohbet eden kuru kafa; dünyadaki hayatına, ahiret yaşamına, tamunun katlarına ve tamu ehline dair bilgiler aktarır. Burada verilmek istenen mesaj, dünyanın faniliğidir. Dünyaya gelen her canlı bir gün ölecektir ve insanlar bu gerçeği bilerek ihiyaç sahiplerine güçleri yettiğince iyilik yapmalıdır. Dinî didaktik özellikler taşıyan Cümcüme Sultan hikâyesinin bilinen en eski iki metni Harezm Türkçesiyle, Hicri 770 (Miladi 1368) ve Hicri 777 (Miladi 1376) yazılmıştır. Söz konusu ikinci nüsha, Kırım Hanı Sahip Giray Han bin Hacı Giray tarafından Hazine kitapları içinde bulunmuş ve onun emriyle Hicri 955 (Miladi 1548) yılında Osmanlı Türkçesine çevrilmiştir. Bu makalede, Cümcüme Sultan hikâyesinin literatürde bilinen ancak üzerinde hiç çalışma yapılmayan Harezm Türkçesiyle yazılmış manzum metninin, Osmanlı Türkçesine mensur çevirisi dil ve kültür bağlamında ele alınacaktır. Elde edilecek çıktılar sadece dil ve edebiyat alanlarında değil, sosyoloji ve halkbilim sahalarında da kullanılabileceği için çalışma, disiplinler arası bir niteliğe sahiptir.
Anahtar Kelimeler:
Cümcüme Sultan, Hisâm Kâtib, Altın Orda, Harezm Türkçesi, İsa peygamber, Kuru Kafa